به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، زرين‌تاج شيباني مسوول پروژه پژوهشي مسجد تاريخانه با بيان اين مطلب، گفت: مسجد تاريخانه دامغان، جزو معدود مساجد دوره‌هاي نخستين اسلامي است كه ساختار نخستين آن حفظ شده و به عنوان مرجع در كتاب‌هاي تاريخي معماري اسلامي از آن ياد مي‌شود.

وي افزود:اين مناره در مكاني متفاوت با آنچه «آندره گدار»(باستان‌شناس و معمار فرانسوي )به آن اشاره داشته، کشف شده است. «گدار» اويل دهه 1930 اين مسجد را مورد بررسي و مطالعه قرار داد و از بقاياي مناره‌اي چهارگوش به عنوان مناره قديمي نام برد و موقعيت آن را در کنار منار آجري فعلي که به اوايل سده پنجم هجري تعلق دارد، روي نقشه به باستان‌شناسان نشان داد.

به گفته وي اين مناره که تا ارتفاعي کمي بيش از سه متر آن برجاي مانده است، در مكان برخورد شمال شرق و غرب باروي مسجد قرار دارد و به لحاظ ساختماني با باروي مسجد پيوند و مصالحي يکسان دارد و ورودي اين مناره از درون مسجد هنوز پابرجاست.

مسوول پروژه پژوهشي مسجد تاريخانه، اطلاعات بدست آمده از پژوهش‌هاي اخير را بي‌نظير دانست و گفت: اين گزارش‌ها نشانگر آن است که اين مسجد ساختار يکپارچه نداشته و دست‌کم در سه دوره مورد مرمت‌هاي اساسي قرار گرفته است.

وي گفت: با اطلاعات فعلي، آثار چهار دوره تاريخي شامل دوره‌هاي نخستين اسلامي، آل زيار، قرون ميانه اسلام و قرن حاضر در اين مسجد شناسايي شده كه در گزارش‌هاي باستان‌شناسي منتشر خواهد شد.

شيباني افزود: با ايجاد گمانه‌هايي در شمال غرب و شمال شرق مسجد مشخص شد که اين مسجد در دو دوره تاريخي، يک‌بار در اوايل حدود قرن پنجم هجري و بار ديگر در حدود سده‌هاي هفت و هشت هجري از دو محور شمال غربي و شمال شرقي به بيرون از محدوده اصلي گسترش يافته است.

وي يادآورد شد: در اين دوره‌ها با شکافتن باروهاي مسجد، شبستان‌هايي در ادامه رواق مسجد و همچنين شمال شرق آن ساخته شد كه اين گزارش‌هاي به طور جامع و كامل براي باستان‌شناسان ارائه خواهد شد.

قسمت‌هايي از معماري اين مسجد تاريخي هنگام بازسازي محوطه بيروني آن در سال 1385 و همزمان با بررسي کارشناسان معماري پژوهشکده ابنيه و بافت‏هاي تاريخي تدوين شده است.

گزارش‌هاي اين طرح پژوهشي داراي محورهايي همچون مطالعات باستان‌شناختي، معماري، شهرشناختي و حفاظت و مرمت است. شبكه‌بندي عرصه مسجد و بروز کردن نقشه‌ها، از جمله فعاليت‌هاي فصل جاري هيات مستقر در مسجد تاريخانه است.

شيباني با تأكيد بر اينكه ذهنيات قبلي در مورد مسجد تاريخانه با پژوهش‌هاي کنوني دگرگون شده است، گفت: در بخش شمال‌شرق مسجد بقاياي دو ستون چهارگوش خشتي و كف گچي اطراف آنها کشف شده است که بر اساس نشانه‌ها در زير خيابان روبه‌روي مسجد نيز ادامه دارد و بايد زير خيابان مقابل مسجد نيز مورد كاوش قرار گيرد که در حال حاضر اين اقدام امكان‌پذير نيست.

مسوول پروژه پژوهشي مسجد تاريخانه همچنين از کشف كف آجري در بخش شمال‌غرب مسجد و حاشيه مناره قديمي خبر داد. اين معبر متعلق به گذرگاه سرپوشيده‌اي است که يکي از محورهاي ارتباطي شهر با مسجد به شمار مي‌رفته است.

مسجد تاريخانه واقع در جنوب شرقي شهر تاريخي دامغان يکي از نمونه‌هاي کهن مساجد اوليه در ايران است که شيوه‌هاي معماري ساساني را در خود حفظ کرده است. اگرچه نوشته‌اي که تعيين کننده تاريخ بناي آن باشد، وجود ندارد ولي «گدار» به استناد مطالعات تطبيقي در زمينه سبک معماري و شيوه‌هاي ساختاري تاريخ ميانه سده دوم هجري را براي آن پيشنهاد کرده است. اهميت اين بنا به خاطر امتزاج سبک عربي، اسلامي و اسلوب و معماري عهد ساساني ايراني است.